Vikjamål - Ordsamling

audvyre, eit ["eu:dvY:re] - normert audvyrde

D-ljoden tydeleg uttala. Eit lite krek, ein misvekstring (av folk eller dyr). Noko som er lite vyrdt (HS). Norrønt auðvirði.

avaot, eit ["a:vao:t] - normert avåt

Uty, helst om insekt som gjer skade, lus og lopper. "Han fekk avaot pao seg". Kan ogso brukast som skjellsord (TH).

bidl, ein ['bid*l el. 'bId*l]

Eit lite kvast instrument som dei bruka å taka blod med (HS). Nynorsk bild m; norrønt bíldr m. Den norrøne vokalen skulle tilsei at vikjamålet har trong i her, men det er eg usikker på (TH).

bjaongsa, v ["bjaongsa] - normert bjangsa

Gå skeivlande og mødesamt. "Halta og bjaongsa", segjer dei. Haltebjaongs vert ofte brukt som kalling (HS). Ogso registrert i Hardanger og på Voss.

blodlaup, eit ["blo:leu:p]

Daudblod, blod som har storkna til under hudi når ein har klemt eller slege seg (HS). Elles i nynorsk tyder dette ordet 'blodsirkulasjon, blodomlaup'.

blodtev, ein ["blo:te:v]

Blodsmak, blod-ande. Døme: "Eg tande og spraong heile vegen te' endes, å paoresten vart eg so utfaren att eg kjende sjile bloteven i halsen" (HS). Nynorsk tev m 'pust, ande; ver, teft; (vond) lukt, stank. Norrønt þefr m 'tev, smak'.

blogga seg, v ["blågga se:g]

Blodga, støyta seg så ein blør litt (AIS).

bodl, ein ['bådd*l] - normert boll

Kjønnsorgan på hanndyr, men ogso på folk; testikkel. Heng saman med ball. Norrønt bollr, nyislandsk böllur. Gresk fallos er av same roti (TH).

breingla, v ["braingla] - normert brengla

Brengla seg = skamvri seg, rengja seg (HS). Norrønt brengla. Kjent ogso frå Sunnhordland. Samanheng med nynorsk brengja.

dauahu, ei ["deu:ahu:] - normert daudhud

Hud som flaknar og fell av, helst under føtene (HS).

dauatrote, ein ["deu:atrå:te]

Når folk som ligg på det siste tek til å trutna i føtene segjer ein at dei har fått dauatroten (HS). Varianten 'feigdartrote' er notert frå Sunnhordland.

dørlikka, ei ["dø:rlIkka]

Diare (HS). Skjemtenamn (sjå skundao). Kan det komma av at dei sprang gjennom dørene heile tidi?

eitlasvudl, ein ["aittlasvUd*l] - normert eitlesvull

Kjertelsvull (HS). Av nynorsk eitel 'lymfeknute, kjertel'.

elveldesår, eit ["elveldesao:r]

Eit lite sår i hudi, gjerne på lepane eller i munnviki. Elles var det visst ein sjukdom dei kalla elvèlde. Eg er ikkje viss på det, men eg trur det måtte vera ein hudsjukdom (HS). Sjukdommen alveld har fått namnet av at dei som fekk han var brende av eld frå alvefolket. Namnet blir no brukt om ein sauesjukdom, viss det då ikkje er same sjukdommen. Frå Nordfjord er det ført opp at alveld blei brukt om 'fnatt og andre hudsjukdommar'. Fnatt er skabb, klådesott.

faodden, adj ["faodd*n] - normert fådden

Skrokken og maktlaus; avfallen (Vik o.fl. i So) (HR).

feigdadraum, ein ["faigdadreu:m]

Draum som varslar um feigd, daude. Dei gamle trudde - og det er visst mange som trur det enno (1950) - at drøymde ein t.d. um ei opi grav, grønt gras, kvite blomar eller kvite klæde, skulde ein snart spyrja einkvan død. Ein slik draum kalla dei feigdadraum (HS).

feigdafugl, ein ["faigdafUgg*l]

Fugl som varslar død (AIS).

feng, ein [faing]

Sjukdom som kom brått på, og ein skyna ikkje orsaki. Døme: "Han fekk slike idle feing i dan foten, da va da so gjor' 'an vart halte" Gamalt, sjeldsynt no (HS). Denne tydingi er ikkje notert andre stader.

fjaomen, adj ["fjao:men]

Trøytt, rar, t.d. når ein har nettopp stått opp (AIS). Ogso i andre målføre.

flaga, ei ["flaga]

Anfall av smerte eller sjukdom (AIS). Ogso elles i landet om smerterier eller brå stormkast. Norrønt flaga 'brått åtak'.

gruherte, adj ["gru:herte] - normert gruvherdt

Døme: "Han æ so gruhèrte" = går frambøygd, lutar i herdane (HS). I Hardanger har dei 'gruvaksla' i same tyding. Fyrsteleddet er gruv adj 'lutande, som er bøygd ned eller framyver'. Jamfør norrønt grúfa 'luta, bøya seg framover'.

grøhold, eit

Han ha eit godt grøhold = lettgrodd, såri gror snøgt til att. Slikt slag talar dei um alt grøhold (HS). Formi 'grohold' er vanlegare elles i landet. Hold tyder 'kjøt'.

heiningahaor, eit ["hai:ningahao:r] - normert heidningehår

Det håret barnet har på hovudet når det vert fødd til verdi. Sjå og nuska (HS). Kjent frå Vestlandet og Nord-Norge.

hjølsvolten, adj ['jø:lsvålt*n]

Skrubbsvolten, gaulande svolten (HS). Må vera 'i-hel-svolten'.

hoggblemma, ei

Augnesjukdom. Augneloket vert trute og raudt i kantane (HS). Ikkje registrert andre stader.

holmakk, ein ["hå:lmakk]

Kveisa i hudi i andlitet, skjeggfinn (HS).

hudrasa, v

Rispa av seg hudi (HS). Kjent frå Sogn, Voss og Hardanger. Somme stader med stum d. "Eg datt og hudrasa meg".

hundsland, eit

Eitslags svelling kring nagleroti på fingrane (HS). Ross har tydingi 'vassblemme under hudi, serleg på foten'. Berre frå Sogn.

husjen, adj - normert husken

Dårleg, ikkje i humør, sjukleg (AIS).

husknast, v

Taka av, sjukna vekk, skranta (HS). Verta huskjen.

høyrn, ei [håirn]

Høyrsel. Har overlevt berre i Sogn, etter norrønt heyrn (TH).

juleskjekjedl, ein [ju:leSjeKed*l] - normert juleskjekel

"Dagen derpå" etter julefeiring (HS). Ein skjekel er ei skjelving, av verbet skaka. Engelske målføre har shackle 'skjelva'.

kjeika, ei ["Kai:ka]

Aasen: "Vridning, Stivhed i Legemet af langvarig Bøining" (AIS).

kjyrven, adj ["KYrven]

Ross: "kjerven - stiv og usmidig, tildels tung og stiv av mange Klæder" (AIS).

kjøyna, ei ["kjåi:na] - normert køyne

Kvise. Fleire målføre (TH).

klaotra, ei ["klaottra] - normert klåtre

Stor vorta (HS). Ogso nedskrive i Valdres, Sunnfjord og Nordhordland.

kleneleggen, m b ["klI:nelaiGGen] - normert kleineleggen

Smal-leggen" (HS). Adjektivet klein vart i Indre Sogn uttala [klI:n].

knitt, n ["knItt]

Kne. Fleirtal knitti, jamfør hermet "ilt i knitti". Sogn, Voss og Nordhordland (TH).

knurv, ein [knUrv]

Ein som har stogga for tidleg i voksteren og todna til soleis. "Liten å knurven" segjer dei (HS). Ogso i andre målføre.

knurven, adj

Sjå knurv (HS).

kuren, adj

Ikkje frisk, lite fart i ein, vil helst sitja (AIS). Vestlandet og fleire.

kvirlasaor, eit ["kvIrlasao:r]

Djupt, rundt sår (helst eit som har svolle) (HS). Må komma av kvervel.

lemagen, adj

Utmødd og med lite herredøme yver lemene, serleg av svolt ("lee-" og "li-" Vik, Aurland i So). Kann henda -agen til aga (HR).

lettblæste, ["lettbleste]

Lettpusta, som har gode lunger (HS).

livrahogg, eit ["lIvrahågg]

Styng i sida etter hard ganga eller springing. Mykje brukt (HS). Vanleg elles i Sør-Noreg.

lutaveksa, v ["lu:taveksa]

Veksa ujamt, veksa slik at den eine luten av kroppen ikkje vinn jamfylgjast med den andre (HS).

lækjels-tunga, ei ["le:Kelstonga]

Dei sa fyrr at hunden hadde lækjelstunga, dvs. at eit sår grodde når hunden hadde sleikt det (HS).

matkleim(en), adj ["ma:tklai:me(n)]

Som hev låk mathug (Vik i So); oftare "-kleimen" (So) (HR).

meiføtte, adj ["mai:føtte]

Kalvbeint (AIS).

milta, ei

Milt. Mange substantiv i vikjamålet får tillagt -a og vert såleis linne hokjønnsord, t.d. ei kanona, ei maskina, ei appelsina (AIS).

mirra, v

Døme: "Da mirra å verkje" segjer dei um verk som ikkje gjev tol, men heller ikkje vinn retteleg makt (HS). Notert i Sogn og Nordfjord.

mjødn, ei ['mjødd*n] - normert mjødm

Hofte (AIS). Heile landet. Norrønt mjoðm.

moldtrote, ein ["måldtrå:te]

Det same som daudtrote (sjå framfor) (HS).

mot, eit

Når einkvan vart brått sjuk med tyngsla og uppkast, sa gjerne dei gamle at han (eller ho) hadde møtt eit mot, ein dauing (HS).

naoaljos, eit ["nao:ajo:s] - normert nålys

Blåleg svakt lys, dødsvarsel for folk (AIS). Av nå, lik.

nuska, ei

Eit slags hudsjukdom. Det var i hovudet denne sjukdommen sette seg, håret for sin veg, hudi vart turr, og flakna av slik at det vart berre kjøtet. Dei gamle trudde orsaki til denne sjukdommen var at heiningahåri ikkje hadde vorte vaska av barnet når det kom til verdi (HS). Berre registrert her. Jamfør nusken og nuskeleg 'veik, skral, pjuskete'. Sjå heiningahår.

nytra, ei ["nYttra]

Liti kveisa i hudi (HS). Kjent frå Voss, S. og Fj. og Sunnmøre.

nytrete, adj ["nYttrIte]

Full av småkveisor (HS).

pir, eit [pi:r]

Lite og sjukleg barn (HS). Hertil høyrer adjektivet piren 'sjukleg, veikhelsa'. Nordhordland og Sogn. Engelske målføre har peer 'grann, tunn, veik'.

raolikjen, eit

Ein sjukleg og veik skapnad, ein dekadent (HS). Ross høyrde rålikende 'dove, tvert og duglaust menneske' i Sunn- og Nordhordland. Jamfør rålik adj 'hudlaus'.

saorka, v ["saorka]

Gjeva lite sår, helst berre hudrasa. Kan ogso tyda å såra, "fornærme", segja eller gjera noko som einkvan tek seg nær av. Døme: "Eg nemnd' ikkje da dei hadde fortalt um far 'ass mæ eit halldrege or, eg vist' eg kund' 'a saork 'an mæ da" (HS). Fleire målføre.

skaonk, ei [skank] - normert skonk, flt. D1168skjenker

Lårbein. Brukt som adjektiv i uttrykket "han va skaonke" - tyder truleg at ein er dårleg til beins (AIS).

skjèkjedl, ein ["Sje:Ked*l] - normert skjekel

Hard sjukdom som gjekk snøgt yver att. Vart ogso nytta ironisk: "Juleskjèkjedl", sa dei = fæl fyllesykja, "dagen derpå" etter juleturingi (HS). Av skaka v 'skjelva'.

skoka, ei ["skå:ka]

1. Hard sjukdom. 2. Fæl skjenneskura, herva, avreidnad (HS).

skrikla, v ["skrIkla]

Sjukna vekk, skranta (HS).

skundao, ["skUndao]

Skjemtenamn på livsykje, diarè. Dørlikkao var eit onnort skjemtenamn på denne sjukdomen (HS).

surbeinfot, ein

Det skulde henda stundom i gamle dagar at folk fekk sår på foten som ikkje vilde gro, men åt seg større og større etterkvart. På resten åt det seg radt innåt beinet og tok til å tæra på dette. Når nokon fekk eit slikt sår sa dei at han (eller ho) hadde surbeinfot (HS).

sykveisa, ei ["sY:kvai:sa] - normert sjøkveise

Eit slags sårbrand som ein fekk når ein hadde eit større sår og kom på sjøen med det. Eg minnest godt at dei gamle tala um den og den som hadde fått sykveisao; men no har dette ordet døydt radt vekk" (HS).

tannskjol, ["tannSjo:l]

Meltingssjuk (HS). Jamfør skjol.

tatla, ei ["tatla]

Magesekk, vomb. Døme: "No ska du fao i tatlao di" eller "D'æ bra tatla pao 'ne no so mykj' atte" (HS).

turkao, ["tUrkao]

Hardt liv, forstopping (HS).

vasskrumme, adj ["vasskrUmme] - normert vasskrum

Truten og stiv i nevane av væta og kulde (HS).

vovje, ein ["våvje] - normert vodve

Gno. voðvi - kjøtrik muskel (AIS).

vøykalivet, n ["våi:kali:ve] - normert veikelivet?

Mellomgolvet (HS).

Ordsamling

Kategoriar: