Ordsamling
1188 ord frå Vik i Sogn
Føreord
Samlingi byggjer på Hermund Skjørvo si samling publisert på 1950-talet og Arne Inge Sæbø si samling frå 1970-talet. I tillegg er Olav Skjerven si samling frå Bygdaboki teken med, og nokre ord har eg føydd til sjølv. Til slutt søkte eg gjennom Hans Ross si ordbok frå 1800-talet etter ord som han har notert i Vik.
Der eg har kunna har eg føydd til opplysningar om opphav, utbreiing og slektskap til andre ord og andre språk og dialektar. Til dette har eg nytta Grunnmanuskriptet, setelarkivet til Norsk Ordbok og Nynorskordboka. Desse grundige kjeldene ligg ute på nettet på adressa www.dokpro.uio.no. Eg har også føydd til ei rimeleg presis gjengiving av uttalen, for forklaring sjå Lydskrift ovanfor. På nokre ord føreslær eg normering slik at dei kan gli lettare inn i skriftleg samanheng samt at det blir lettare å slå opp i andre ordbøker.
Torstein Hønsi, Heidrun/Haltenbanken 14. juli 2003
borre, ein
["bårre]
Aasen: "Burre, Urt med små Haker paa Blomsterhovedene" (
AIS).
gagl, ein
['gag*l]
Flokk. Ein rjupegagl t.d. (
HS). Dette ordet er nedskrive berre i Vik og i Fjærland. Ei 'gagl' er på nynorsk og norrønt ei villgås, og truleg er vårt ord ei samantrekkjing av eit eldre ord for 'ein flokk med villgjæser', t.d. ein 'gaglflokk'.
gagla, v
["gagla]
Gagla seg ihop = flokka seg. Mykje brukt (
HS). Danna til ordet ovafor.
gandunge, ein
["gandonGe]
Sureple, eple av ein vill apal (
HS). Denne tydingi, samt tydingi 'trollsleg, lei unge' er notert berre i Sogn.
grene, eit
["gre:ne]
Rovdyrbøle, hi. Røvagrène (Revgrène) - revehi, rev med ungebøle. Dette ordet vert ogso brukt i ei onnor meining. "Da æ eit fæle grène" segjer dei um ein huslyd (eller ei grend) som syndast og held jualevnad (
HS). I andre målføre helst i formi 'gren'. Det har vore føreslege at gardsnamnet Grønsberg kjem av dette.
hyvakse, eit
Dun som veks på tre (
AIS). Av
hy, noko lode. Norrønt
hý.
jasageit, ei
["ja:sajai:t]
jase, ein
["ja:se]
Hare. Vestlandet og indre Austlandet. Norrønt
hjæsi, nytta som tilnamn (
TH).
kratlen, adj
Kratleskog, småskog, "forkrøbla" skog (
HS).
kvaoe, ein
["kvao:e]
- normert kvåde
kveldsøva, ei
["kvelsø:va]
Kveldsvæve; løvetann (Vik, Underdal i So) (
HR).
lævesja, ei
Stendigt grønt tekke av mose eller gras yver ei liti kjelde som aldri frys til (jamfør tidvesje) (Vik i So) (
HR). Jamfør 'læ' og 'vesje' (tekket tykkjest ihopfløkt).
myla, v
["my:la]
1) Småflina, dra på smilen (
HS). 2) Når fisken er sovidt upp i vass-skorpa at det vert ein liten ring i vatnet etter han, segjer dei at han myler (HS). Berre i Sogn. Begge tydingane heng saman med mule m
nebbesild, ei
["nebbesIld]
Eit tunnvakse, langleitt og kvassnasa kvinnfolk. Kalling (
HS). Fiskeslaget horngjele.
nordanskredla, ei
["no:ra(o)skredla?]
- normert nordanskrelle
Ein trekrjupar (Vik i So) (
HR). Ross oppgjer ikkje uttalen, men det er truleg at 'nordan-' vert til [no:ra-] eller ["no:rao-].
nòta, ei
["nå:ta]
- normert note
1) Brennenote, brennenesle. 2) Um ein spræk kar (Vik, Luster i So) (
HR).
punt, ein
[pUnt]
Fjellgras med lange stive strå, for hestane var det farleg å eta punt, då kunne dei få kolikk/turrbola (
AIS).
skarrfugl, ein
["skarrfUgl]
Skararjupe (Vik i So) (
HR).
skårakong, ein
["skå:rakong]
- normert skorakung
Plante det vert laga krydder av (
AIS). Bergmynte eller oregano (origanum vulgaris).
steindylp, ein
["stai:ndYlp]
Fugl som dylpa når han sit, dvs. rykkjer med hovudet (
AIS).
to(l)kn, ei
[tå(l)k*n]
Gjelle (
AIS). Ogso i andre målføre.
trollkonesopedl, ein
["trållkå:neso:ped*l]
- normert trollkonesopel
Tett vase av småe greiner - helst på leggen av ei bjørk (
HS).
tvinytla, ei
["tvi:nYtla]
Tvo neter (nøtter) som har vakse saman til ei (
HS).
vètt, eit
[vett]
Eggi åt spyfluga. (Indre Sogn: vitt) (
HS).
vetterstøda, ei
Sjø-aure som vert verande i ferskvatn um vinteren (
HR).