Vikjamål - Ordsamling

asekaka, ei ["a:seka:ka]

Fyrr i tidi brukte dei mykje å steikja nokre småe kakor av deig dei hadde sett gang (gjær) i. Desse kakone kalla dei asekakor. Vart steikte anten på omnen eller på ei bakstehella (HS). Av nynorsk asa v 'brusa opp, gjæra'.

avlett, adj [a:vlett]

Dette ordet har eg høyrt berre ein gong - av ein gamal mann som er død for lenge sidan. Når det var mat som var lite næring i, "lite å bita på", sa dei at maten var avlett, fortalde den gamle mannen (HS).

bidne, eit ["bIddne]

Samnamn på småkjerald imotsetning til store, som då kallast kjerald. Ordet er kjent i fleire vestlandske målføre i ei noko vidare tyding. Samanlikn bide bidne er vel av *byðne, med innverknad frå bide. Jamfør nyislandsk biðna, lite matkjerald av tre (TH).

borosk, ein ["bå:råsk]

Norrønt borddiskr m - talerk. Derav boroskahua f 'rund skinnhue utan skyggje' (AIS).

bøkja, v ["bø:Ka]

Bita, turka litegrand. Når dei bakar kambakakor, legg dei kakone på bakstehella og turkar deim litegrand før dei smør deim (med ystemjølk). Dei segjer då at dei bøkjer deim (HS). Kjent i same tyding frå Nordfjord og Sunnmøre. Heng truleg saman med 'baka'.

eintre, eit [ai:ntrI:]

Stort kjerald som var laga på den visi at dei grov utor ein tjukk kubb, helst av eit inn-ope tre (ein gamal alm eller ein ask). Desse kjeraldi hadde dei til å ha korn, mjøl eller salt i (HS). Denne tydingi er særmerkt for Sogn.

etlavon, ei ["etlavo:n]

Porsjon av mat. Gao pao etlavon - greia seg med den maten ein får utdelt (AIS). Det som vert etla att, løyvt.

flogdrope, ein ["flå:gdrå:pe]

Drope (gjennom eit torvtak) som berre syner seg kvar gong det er ofseleg regnver, barver (HS).

fløkka, adj ["fløkka]

"Fløkka vatn, fløkka mjelk" - vatn (eller mjølk) som ein har teke kaldylen or, "kuldslått" vatn (HS). Ordet var brukt over heile Sogn og Fjordane om lunka væske. Ogso som verb fløkka 'varma opp litevetta'.

fysemæta, ei ["fy:seme:ta]

Lekkert måltid, helst lite nærande. Jamfør lite me meta - vanleg uttrykk når ein ikkje har eller få nok mat (AIS). Ogso kjent frå resten av Vestlandet i formi fysemat. Av fysa 'ha lyst på, lengta etter'.

gjil, ein [ji:l] - normert gil

Øl som står i gjæring, jamfør Jilsao (AIS). Merk uttalen med trong i som i pil.

grøypa, v ["gråi:pa]

Grovkarda ull, blanda svart og kvit ull (AIS).

hald, eit? [hald]

Når dei baka flatbrød av grovmale mjøl, lyt dei ofte ha noko finmale (rug)mjøl i, utan vert knoda for turr og møyr. Då segjer dei at dei har hald i brødet (HS).

halvgrøyt, eit ["hallgråi:t]

Tjukk mjølkesupa (HS). Denne formi må vera ein mellomting mellom 'halvgraut' og 'halvgrøyta'. Begge desse ordi er oppførte frå Sogn, det siste og frå andre målføre. 'Grøyta' er ei avleiing av 'graut'.

haorknapp, ein ["hao:rknapp]

Noko dei batt saman av maratagl eller håri av ei kyrerova og som dei bruka å skura med (i staden for skurekost) (HS).

herre, adj ["herre]

Nær flatbrød var bakt av grovmale mjøl, og det var noko hardsteikt, sa dei gamle at det var grovt og hèrre (HS). Vanleg i andre målføre og. Samanheng med 'hard'.

hovold, ei ["hå:vold]

På vevstol. Aasen: "Et av de Baand, hvormed Vevgarnets Traade haves i hop og trykkes ned" (AIS). Eigentleg fleirtal av havald.

hæna, v ["he:na]

Skvetta vatn på når ein steikte noko, skjerpa oppatt gamalt brød? (AIS)

høyende, ein ["håi:ende]

Ei lang og stor pute (AIS).

ilaot, eit ["i:lao:t] - normert ilåt

Del av vom som dei fylte blod og innmat i til pølser. Eigentleg sekk el. pose til å samla/bera noko i. Ølmheim har tydingi bidne som ikkje vert fullt (AIS). Av 'lata i', norrønt ilát.

jongje, ein ["jonGe] - normert junge

Matjunge. Matkniv, bordkniv. Dette ordet kan ein høyra ein hendegong enno - av svært gamle folk. Elles døyr det vekk (HS). Ordet var heller vanleg i bygdemåli, og er notert i fleire av nabospråki våre. Frå nedertysk.

kallsyra, ei

Mjølk som skal surna, mjølki må ha det varmt (AIS).

kambakaka, ei" ["kambaka:ka]

Sjå bøkja (HS).

kaobresta, ei - normert kåbreste

Bresta kokt av geitemysa (HS). Fyrsteleddet kan vera kode f 'råmjølk'. Ordet kodravle 'dravle av råmjølk' er notert på Jæren.

kjiren, adj - normert kiren

Når ulli var uvanleg fin og småkrulla, sa dei gamle at ho var kjiri. Slikt slag sa dei kyrne var kjirne i håri, når håri var fine og mjuke og småkrulla (HS). Notert berre i Vik.

kjæse, ein ["Ke:se]

Magesekk som ein nytta til osteløype (AIS). Fleire målføre. Lånt frå latin cáseus 'ost', jamfør engelsk cheese 'ost'.

klauafeitt, eit

Feitt som dei koka utor smalaføtene og som dei m.a. bruka til rokkesmurning (HS).

kodde, ein ["kådde]

Stor pute (AIS).

kveldbisk, ein ["kvellbIsk]

Kveldsmåltid (AIS). Sjå bisk.

landkodla, ei ["landkådla] - normert landkolle

Nattpotta (HS). Fyrsteleddet er land n 'urin, mig, særleg av ku og hest', norrønt hland. Andreleddet er kolle f 'kjerald utan øyra eller handtak'.

lapen, adj ['la:pen]

Når vatn, skyr, mysa eller øl har dovna i smaken segjer dei det er vorte lape. Her er dette ordet ikkje brukt i den tydingi det har fått hjå Ivar Aasen (HS).

lòg, eit [lå:g]

Sprakjelåg - vatn ein har kokt sprake i (AIS).

matjongje, ein

Sjå jongje (HS).

meiggjarausa, ei ["maiGGareu:sa] - normert matgjerdause

Matausa, supa- eller grautausa. Dette ordet var mykje brukt fyrr i tidi; men no er det sjeldan å høyra (HS). Notert ogso i Sunnhordland. Opphaveleg mat-gjerds-ause, altso ause til å laga mat.

meiska, v ["maiska]

Smørja ler med tjøresaft (AIS).

mylja, ei ["mYlja]

Matrett med flatbrød og kokt kjøt oppå (mylje).

mysekådl, ein ["mY:sekåd*l]

Bidne til å ha mysa i (AIS).

mårhådn, eit ["må:rhådd*n] - normert morhorn

Eit røyr ein nytta når ein laga pølser, ein tredde tarmen innpå morhornet (AIS). Norrønt morr, 'mor, pølse'.

rie, ein ["ri:e] - normert ride

Når ein hespar upp garn, tek dei enden og knyter um hespa og lagar ei lykkje som dei hengjer hespa upp etter. Det kallar dei rie (HS).

sjao, ein [Sjao:] - normert sjå?

Smolk (AIS).

sjoa, v ["Sjo:a] - normert sjoda

Koka (AIS). Bøying: ["Sjo:a - 'sy:e - seu: - ha: "så:e].

skinnsøyma, ei ["SjInnsåi:ma] - normert skinnsøyme

Nål brukt til å sy skinn med (AIS).

skraograut, ein ['skrao:greu:t]

Når dei steikte smalatalgi og feittet vart sila av, vart det att nokre skrær (kjøtslintrer) som dei anten gjorde til pylsor eller koka graut av. Den grauten kalla dei skraograut (HS).

spik, ei

Smalt stykke tre som ein la på varmen (AIS).

spis, ein

Sjå spisning (HS).

spisning, ein

Eg minnest bestefar min bruka dette ordet um mat, helst god mat, "forkunmat". Ein annan gamal mann gjekk ofte i huset her. Sat me til bords når han kom sa han jamt: "Signe spissen!". Den gongen trudde eg det var utskjemd dansk desse tvo gamlingane for med; men no er eg komen til noko anna. Tru um dei ikkje hadde det beinveges frå gamalnorsken? (HS).

sulkasame, adj ["sUlkasa:me] - normert sulkesam

Dette ordet vert mest brukt um ty e.l. som er soleis lèta at det skal lite skitning til fyrr det syner på det (HS). Av sulka v 'skitna ut, skjemma ut'

suvlahard, adj ["sUvlaha:r]

Når brødet er bakt av særs grovmale mjøl, segjer dei ofte at det er suvlahardt = det trengst mykje suvl på det (HS).

syrka seg, v ["sYrka se:g]

Verta sur, om mjølk (AIS).

søyma, v ["såi:ma]

Nål (AIS).

taokka, ei ["taokka]

Bakstehella (AIS). Jamfør takke.

tòvfjøl, ei

Ei fjøl med tverr-rikkor som dei har å tøva på. Vaskebrett (HS).

tvòga, ei ["två:ga]

Klut til oppvask eller husvask; vaskefille. Samanheng med verbet två. Fleire målføre (TH).

Ordsamling

Kategoriar: