Kort oppsummert går denne lydskrifti ut på at:
- Stor bokstav på vokalar tyder open vokal, liten tyder trong vokal.
- Stor bokstav på ein konsonant tyder at han er palatalisert, dvs. K=kj, G=gj, S=sj.
- " før ei staving tyder tostavingstonelag, ' tyder einstavings.
Det er ei fonemisk lydskrift, det vil sei at ho skiljer mellom alle tydingsskiljande lydar i språket. Ho er basert på lydskrifti til Nemnda for dataregistrering av stadnamn og praksisen til Fylkesarkivet sin database for stadnamn.
|
|
|
| '
|
Markerer einstavingstonelag eller tonem 1 og trykk på den etterfylgjande stavingi. Jfr. 'lai:Ken m som i 'den som er med på leiken...', men "lai:Ken adj som i 'katten er leiken'. I nokre tilfelle har eg måtta sløyfa trykkmarkering fordi dei skriftlege kjeldene ikkje har gitt opp tonelaget.
|
| "
|
Markerer tostavingstonelag eller tonem 2 og trykk på den etterfylgjande stavingi. Jfr. dømet ovafor.
|
| :
|
Kolon etter ein vokal eller diftong fortel at han er lang. Jfr. ma:n f (på hesten) mot mann m og grao:t m 'gråt' mot graott adj n 'grått'.
|
| *
|
Kryss markerer ein stavingsberande konsonant. I t.d. 'bi:l*n m 'bilen' vert e-en sløyfa i uttalen, men ordet har likevel to stavingar.
|
|
|
| a
|
Vanleg a.
|
| e
|
Open e. Denne lyden, som i nynorsk 'lesa', kan bli brukt der nynorsk har e eller æ. Til dømes "e:ta v,fe:l adj 'fæl', "hetta f, "tredde v pt 'trædde'. Lyden svarer til norrønt e, æ og i somme tilfelle é. Eg bruker denne bokstaven ogso om den slappe, halvrunda e-en i trykksvak stode, som i "hadde.
|
| i
|
Trong i. Lyden har diftonguttale med eit innslag av e i byrjingi. "si:ga, "gli:sa, litt, likt. Svarer til norrønt í.
|
| I
|
Open i eller trong e. Denne lyden står sterkt i vikjamålet og vert uttala som i austnorsk 'ski, pinne'. Han vert ofte brukt der nynorsk har e. "vI:ka f 'veke', "tI:le m 'tele', "drIkka v, "Itte a 'etter'. Merk skilnaden på bI:l n 'bel, klokkeslett' og bi:l. Tilsvarer norrønt i, é og sjeldan e.
|
| o
|
Trong o. Har diftonguttale med eit innslag av u mot slutten, som i engelsk 'snow'. so:l, "ro:pa, "otte m 'otte, frykt', "rodde v pt. Svarer til norrønt ó.
|
| u
|
Trong u. Har diftonguttale med eit innslag av e eller i i byrjingi. hu:s, "lu:ka, du:, "trudde. Svarer til norrønt ú.
|
| U
|
Open u, som den europeiske u i tysk 'Ruhe' eller spansk 'uno', altso same uttalen som i austnorsk 'sol'. "fU:ra f 'furu', bU:l m 'kropp, torso', "Unde prep 'under', "Uppe prep 'oppe'. Svarer til norrønt u.
|
| y
|
Trong y. Diftonguttale med innslag av ø i byrjingi, nærmast som øy. "Sjy:ta, "ry:pa, "ytte, "bydde. Tilsvarer norrønt ý.
|
| Y
|
Open y, som i austnorsk 'syl'. Vert ofte brukt der nynorsk og bokmål har ø: fY:l 'føl', "lYtta, "bYtta f 'bøtte'. Merk skilnaden på hY:l m 'høl, dam' og hy:l n 'hyl, skrik'. Tilsvarer norrønt y.
|
| ø
|
Vanleg ø som i "dømma, "rø:pa, smø:r.
|
| å
|
Open o. Sjå ogso diftongen ao. "kå:na f 'kone', "så:va v 'sova', åst m 'ost'. Merk skilnaden på hå:l n 'hol, opning' og hao:l adj 'hål, glatt'. Tilsvarer norrønt o.
|
|
|
| ao
|
Denne diftongen blir brukt - med nokre heilt få unntak - der nynorsk har å: blao:, blaott, sao:, "saodde 'blå, blått, så, sådde'. Tilsvarer norrønt á. Denne lydutviklingi har ogso skjedd i resten av Sogn, på Voss, i Hardanger, på Island og Færøyane og elles i nokre andre mindre område i Norge.
|
| eu
|
Nynorsk og norrøn au: seu:, bleutt.
|
| ai
|
Nynorsk og norrøn ei: "hai:ta, "lai:ka, "haitte, "laikte.
|
| åi
|
Nynorsk øy: håi:, "Sjåi:telø:p, "plåidde. Tilsvarer norrøn ey.
|
|
|
| G
|
Stemd palatal klusil, "blaut g": "vaiGGen m 'veggen', "onGe m 'unge'.
|
| K
|
Ustemd palatal klusil, "blaut k" som i 'kino, kiste': "Ki:no, "KIsta, "IKKe 'ikkje', "baKKe m 'bakke', "YrKe n 'yrke', "vi:Kamao:l n 'vikjamål'.
|
| S
|
Ustemd palatal frikativ, vert berre nytta framfor j: "SjI:va f 'skive', "Sjo:ta v 'skjota, skyta',
|
| r
|
Vikjamålet har ein hard rulle-r (so lenge det varer...)
|